Comhairle an Mhúraigh
Aistritheoirí: Cormac Ó Cadhla, Seán Tóibín agus ‘An Seabhac’ (Pádraig Ó Siochfhradha).
Foilsitheoir: Cualacht Bhreanainn
Léirmheastóir: Seán Mac Giollarnáth
Foilsíodh an léirmheas seo in Misneach, 1920.
Ní hiondúil go gcuireann aistriú feabhas ar leabhar, nó ar phíosa litríochta mar is minic nach féidir gan an cruth a athrú san iompú, nó gan smaointe a chur thar a riocht ionas go gcailltear a mbrí in éineacht leis an ngné úr inar maisíodh den chéad uair iad. Aon scríbhneoir a d’fhéach a pheann le haistriú tuigtear an méid sin dó. Is eol dó gur deacair an cruth agus an gné, nó an mhaise, a choinneáil slán agus an leamhas a sheachaint. Más mian leis obair ar fónamh a dhéanamh caithfidh sé craiceann úrnua ar fad a chur ar an ábhar, agus an scéal nó an cuspóir a léiriú ina bhealach féin. Tá rud eile chomh dona leis an leamhas, an ghaothchaint ghlórach a thagann do scríbhneoir go héasca. Drochghalar is ea é. Milleann sé faoi cheird an scríbhneora agus, má ghéilleann sé dó, fágann sé a shaothar gan mhaitheas. Laige is ea an leamhas, nó maoile, a fhágas an smaoineamh faoi cheo, nó gan géaradas. Gairbhe is ea an ghaothchaint. Fágann sí deireadh an smaoinimh ina diaidh. Is aoibhinn don scríbhneoir a choinníonn an dá ghalar uaidh. Ní choinneodh sé uaidh gan dua iad, ach is fearr dua a fhulaingt ná drochmheas a thuilleamh.
Cormac Ó Cadhla.
Trí scéal a d’aistrigh Cormac Ó Cadhla, Seán Tóibín agus ‘An Seabhach’ atá sa leabhar seo, an chéad cheann de Leabhra Locha Léinn. “Comhairle an Mhúraigh” is teideal dó, agus don chéad scéal – cuid Chormaic. Níor léigheas scéal Chormaic go dtí seo, ná in aon teanga ach sa Ghaeilge amháin, ach thig liom a rá gur thug an scríbhneoir Gaeilge scéal leis, scéal a bhfuil cosúlacht agus craiceann air. Tá bua ag Cormac Ó Cadhla mar scríbhneoir: tá an Ghaeilge faoina chumas aige sa chaoi go dtig leis í a chasadh ina rogha slí, agus gur féidir leis scríobh ar a ghustal féin gan aithris a dhéanamh ar údair eile, ná ar na seanchainteanna a bhfuil an blas imithe díobh le fada. Is mór an bua ag scríbhneoir é sin. Tá sé ag Cormac Ó Cadhla gan amhras. Scéal de shórt atá coitianta go maith an scéal seo faoin Mhúrach agus a dhraíocht, ach is binn liom an t-aistriú seo i gcomórtas le saothar scríbhneoirí Béarla a chastar linn go minic. Fágann cuid acu siúd a gcuid oibre gan slacht, gan snas nuair a bhíd ag obair ar mhaithe le min. Bíonn rian na hiasachta ar an mBéarla acu. Is é an t-easnamh a bhíonn orthu gan a dteanga féin a bheith faoina gcumas acu. Is mór le rá go bhfuil an triúr a d’aistrigh an leabhar seo saor ón locht sin agus is doiligh an locht a sheachaint nuair a bhíonn aistriú á dhéanamh.
Seán Tóibín.
Scéal le Neil Munro a d’ionsaigh Seán Tóibín, “Boboon’s Children.” Is álainn an scéal é. Is álainn a bhfuil de scéalta sa leabhar as ar toghadh é. Ní heol dom aon scríbhneoir Béarla is gaire a thagann don Ghaeltacht agus do shaol na nGael ná é. Tuigtear meon na ndaoine dó, agus tá caoi chliste aige chun a meon agus a saol a léiriú. Bua faoi leith is ea ceird Neil Munro, agus tá sí chomh soiléir go gceapfá nach ceird í ar aon chor. Ní chuireann sé focal leis an scéal agus is annamh a bhaineann sé úsáid as ‘cleasa’ an scéalaí. Ní hí seo an chéad iarracht ag Seán ar ghearrscéalta Neil Munro a aistriú, ach creidim go sáraíonn “Clann a Chlainne” gach a ndearna sé go dtí seo. Mar chruthú air sin deirim gur thug sé brí an scéil go hiomlán leis, agus an áilneacht is an mhaise in éineacht leis an mbrí. Más féidir an sásamh céanna a bhaint as an aistriú a thug an chéad cheapadh don léitheoir níl aon ábhar casaoide aige. Ní thig leis locht a fháil ar an scríbhneoir a d’aistrigh. Ní mó an sásamh a thug “Boboon’s Children” domhsa cé gur minic a léigheas é, ná a bhaineas as “Clann a Chlainne.” Tá seod nua tugtha don Ghaeilge ag Seán. Tá a chaint go soiléir soléite, gan lúb ar lár inti, agus, rud is fearr ná sin, níor fhág sé tada den scéal ina dhiaidh, den bhrí nó den deireadh.
An Seabhac.
Tá an oiread muiníne againn as ‘An Seabhac’ mar scríbhneoir go mbíonn blas ar an mbeagán a thugann sé dúinn. D’athraigh sé a lámh go mór nuair a d’ionsaigh sé Tolstoi. Fear grinn ba ea ‘An Seabhac,’ agus ba dheacair dó, shílfeá, an greann a chur uaidh agus sollúntacht Tolstoi a ghabháil air féin. B’in é ab éigin dó a dhéanamh. Scéalaí mór ba ea Tolstoi a chuaigh go bun agus go préamha an tsaoil ina chuid scéalta. Teagascóir ba ea é chomh maith le scéalaí, agus ar an ábhar sin scrúdaíodh sé intinn agus gníomhartha daoine mar a dhéanfadh sagart ag faoistin. Is minic nach mbíonn an teagascóir ina scéalaí maith. Ní hannamh dó scéal a chur thar a riocht d’fhonn múineadh a bhaint as. Níor mhair sin do Tolstoi. Bhíodh an scéal go maith aige agus an múineadh go maith. Is sa Bhéarla a léigheas an scéal seo “Clampar Comharsan” ar dtús. Bhí rian na hiarrachta ar an mBéarla. Is fearr go mór Gaeilge ‘An tSeabhaic’ ná Béarla an aistrithe a léigheas-sa. Tá an scéal anois againn sa Ghaeilge, agus tá sé seo maith againn. Tá nós, nó stíl, sollúnta ag Tolstoi a fheileas dá theagasc agus dá scéalta. Níor mhór dó an nós sollúnta sin a bheith aige, mar b’fhearr leis éisteacht a fháil dá theagasc ná greann a bhaint lena chuid scéalta.
Thug ‘An Seabhac’ an tsollúntacht leis chomh maith leis an scéal agus an teagasc. Tá an Ghaeilge saothraithe go breá aige nó ní bheadh sé ar a chumas aistriú éifeachtach mar é seo a thabhairt dúinn. Is dóigh liom go mba deacair a shárú in aon teanga mar aistriú. Tá sé go huasal. Cuireann dul agus neart na bhfocal aoibhneas croí ar an léitheoir. Má chuimhnímid ar a ghaine is atá nualitríocht sa Ghaeilge tuigfimid nach beag an gníomh atá déanta ag ‘An Seabhac’ – ag an triúr a thug an leabhar seo dúinn. ‘Réadóirí’ (pioneers) is ea iad. Tá an chraobh tuillte acu.
